Оршихуйн оюунлаг эрэлхийлэл

ОРШИХУЙН ОЮУНЛАГ ЭРЭЛХИЙЛЭЛ

Өнөөдөр монгол орны өргөн уудам нутагт алт эрдэнэс, нүүрс, нефть эрж хайх, олборлох чиглэлээр өдий төдий гадаад дотоодын уул уурхайн компаниуд орчин үеийн хүчирхэг техникийн аржгар том дугуй эргэлдүүлэн, араа шүдийг нь эрчлүүлэн их дайралтанд орж эхлээд байна. Хориод жилийн өмнө онгон зэлүүд байсан хангай говь хээр талаар олон салаа замууд буй болж, хурдан “жип” машинууд сүлжилдэж, хуйларсан улаан тоос босгон давхилдаж байна.
Онгон зэрлэг байгалиа унаган төрхөөр нь авч үлдэх, олзворлон хөрөнгөжих хоёр туйл дээр тэмцэл өрнөж эхэллээ. Чухам яг ийм үед бидний түүхийн их хөрш Хятад улсын зохиолч Зян Рунгийн “Чонон сүлд” хэмээх роман монгол уншигчдад цагаа олж хүрч ирлээ.
Хятадын зохиолч Зян Рунгийн энэ зузаан ном нь шуурхай мэдээлэл, адал содон явдал, хурдан товч “комикс” ном даян дэлхийн уншигчдыг байлдан дагуулах болсон цаг үед өрсөлдөн гарч ирснээр барахгүй хятадын төдийгүй, дэлхийн бестселлэр болж байгааг дуулж мэдэх болсон цагаас хойш энэ номын тухай мэдээлэлд чих тавих болсон юм.
Аз болоход авъяаслаг орчуулагч Доржсүрэнгийн Болдбаатарын орчуулж буй “Чонон сүлд” романыг хянан тохиолдуулагчаар намайг сонгохоор Байгаль орчны Яам болон Дэлхийн банкны төслийн ажилтанууд санал нэгдэж хандахад нь би олзуурхан баярлаж билээ.
Би бол монголын дорнод хээр талд төрж өссөн хүмүүн бөгөөд нутаг ус, газар шороо, байгал эх дэлхийгээ хайрлан ачлахын төлөө ихэнх уран бүтээлээ зориулсан нүүдэлч, малчин язгуурт зохиолч билээ. “Чонон сүлд” романы үйл явдал нь миний төрөлх нутаг болох Дарьгангын хээр талаас холгүй болж байна. Миний бие ихэнх насаа сургууль соёл ном эрдмийн мөр хөөж өнгөрөөсөн боловч, хээр талын нүүдэлчин ахуй, түүний олон мянган жилийн туршид бүтээн цогцлоосон оюун сэтгэлгээний болон соёлын үнэт зүйлсийг өвлөн уламжлахын төлөө үзэг цаасаа нийлүүлдэг зохиолчийн хувьд “Чонон сүлд” романы орчуулгын эхийг редакторын өөнтөгч нүдээр харахын зэрэгцээ, анхны уншигчийн баяр догдлолоор зохиогчийн зүрх сэтгэлийн зовнил шаналал, хайр бахархалыг илүүтэй мэдэрч уншихыг хичээсэн болой.
Дарьгангын хээр тал бол чонын эх орон билээ. Намайг бага байхад хааяа нэг малд орсон чоныг саахалт хотлын эрчүүл мориор өртөөлөн хөөж цуцаагаад ташуураар хоншоордон цохиж намнадаг байсныг тод санадаг юм. Харин хурдан тэрэг, хурц буу зэвсэг элбэгшсэн цаг үеэс, тал нутгийн бартаа саадгүй цэлгэр уудмыг ашиглан хээрийн чоныг арав хориор нь ангуучлан хийморьтой цог золбоотой яваагийн бахархал болгон тэнгэрийн нохойг амралт зугаалгын золиосонд гаргах болсон билээ. Тэгэхдээ тэд
Ижил тэнгэртэйд нь харагдана
Илүү тэнгэртэйд нь алагдана
гэсэн чонын өчил санааг уриа болгодог. Чухамдаа гэвэл энэ үг зөвхөн ангуучдад зориулсан үг биш, харин хүн чоно хоёрын хувь тавилан эн зэрэгцээ тэнгэрлэг оршихуйн учир утгыг илүү хадгалсан учир холбогдолтой юм. Монгол оронд малын дайсан чонотой тэмцэх хөдөлгөөн нэг үе өрнөж, түүнийг үр үндэсгүй устгах тухай уриалга хөдөлгөөн ч гарч байхад нэгэн алдартай сайн малчин хүнийг сонор соргог байлгадаг хэмээн чоныг өмөөрч байсныг ч тэд санаж байна.
“Чонон сүлд” романы үйл явдал эдүгээгээс 40, 50-аад жилийн тэртээ өвөр монголын тал нутагт өрнөж байгаа боловч, монгол үндэстэн, хээр талын нүүдэлчиний мянга мянган жилийн ахуй амьдрал, оюун сэтгэлгээ, ертөнцийг үзэх үзэл, аж төрөхүйн үнэт зүйл болсон нүүдэлчний соёл иргэншлийг; хээр тал нутгийн уудам талбай дээрх хүн чоно хоёрын харилцан бие биеэс хамааран оршин буйгаар нь дүрслэн үзүүлжээ. Тал нутгийн нүүдэлч малчдын амьдралын хэв маяг, тэдний ёс жудаг, байгаль дэлхий өвс ургамал, ан амьтантай зохицон амьдарч ирсэн зан үйлийн соёлыг нүдэнд үзэгдэж, гарт баригдахаар тов тодорхойёо, нэгд нэгдгүй бичиглэсэн нь бүүр ч сонирхолтой байна.
Хүн төрөлхтөний утга зохиол өнөөдөр реализмыг үеэ өнгөрөөсөн хэмээн тэртээ хол гээж орхиод бодит дүрслэхүй урт удаанаар нуршин өгүүлэхүйгээс тасран холдож өөр өөр шинэ хийсвэр “изм” рүү уншигчдыг хөтөлсөөр яваа яг ийм цаг үед энэ роман эрхгүйеэ мартагдан алга болж буй хэв маяг, бодит байдлыг гэрэл зураг мэт, кино дэлгэц мэт эргэн буй болгож буй бүхнийг үгээр дүрслэхүйн ид хавийг буцаан авчирсан нь ер гайхалтай. Зохиолын үйл явдал нь хүмүүний хувь тавилангийн ээдрээ, хайр дурлалын гурвалжин, ар араасаа хөвөрсөн адал явдал аль нь ч байхгүй, зүгээр л Өвөр монголын хээр тал дахь хүн байгалийн харилцаа, хүн хийгээд чонын тухай өгүүлэмж юм. Нэгэн бодлын ийм зохиол уйтгартай, уншигчдад залхуутай байж таарнаа даа. Гэтэл энэ зохиол тийм биш. Уншигчдыг чулуу хөөлгөх утга зохиолын сонгомол арга хэрэглүүрийг хэрэглээгүй мөртлөө, хуудас алгасаад явчихаж болохгүй, үг үсэгчилэн уншин мөрдөхөөс өөр аргагүй байдалд уншигчдыг хөтлөн орчуулчихаад огт гаргахгүй хөтлөх тийм нэгэн ид шид энэ романд байна.
Магадгүй, хүн төрөлхтөний шинжлэх ухаан, технологи, бүтээн байгуулалтын дэвшилийн үед, нөгөө талд нь байгаль дэлхий ноцтойгоор өөрчлөгдөн хувьсаж, дулаарал, мөстлөг, ган гачиг хийгээд хуурайшил, аль эсвэл зуд турхан, өвчин тахал, далайн шуурга, цөлжилтийн шар түйрэн хүн төрөлхтөнийг зовоож, орших эс оршихын түгшүүр эзэмдэж буй цаг үеийн дэнсэн дээр цагаа олж хүмүүний зүрх сэтгэл рүү энэ зохиолын үзэл санаа урсан орж ирээд, түгшүүр зовлонг нь хуваалцаж, зохиомол үйл явдалд залхсан уншигчдыг өөрийн эрхгүй амин чухаг зүйл рүү нь хөтөлж байгаад гол учир нь байх авай.
Зохиолч Зян Рунь гуай энэхүү романаараа хээр тал нутгийн онгон байгаль, нүүдэлчин соёл иргэншлийн давуу тал, чоно хийгээд амьд байгалийн оршин үлдэх шалгарал, хүн чонын амьдралын шүтэлцээ хувь заяаг түүхэн урт цаг хугацааны дундаас эрж хайхын хамт өөрийн тариаланч хятад үндэстэний зарим сул талыг зэрэгцүүлэн авч үзээд өөрийн үндэстэний цаашдын хөгжлийн гарцыг эрэлхийлэх оролдлогыг энэ номоороо хийсэн нь ажиглагдана.
Чухам жинхэнэ зохиолч хүмүүн бүтээл туурвилаараа өөрийн улс үндэстэн хийгээд хүн төрөлхтөний цаашдын хувь тавилангийн амин чухал асуудлыг дэвшүүлэн тавьж ирсэн сонгодог уран зохиолын түүхэн үнэ цэнэ “Чонон сүлд” романтай шууд холбогдож байгааг хэлэх хэрэгтэй.
Манай монголын авъяас билигт орчуулагч Д.Болдбаатар “Чонон сүлд” романыг нэн чадамгай орчуулсныг анхны уншигчийн хувьд бахархан тэмдэглэж байна. Ялангуяа монгол нүүдэлчний амьдралын хэв маяг, зан үйл, эд өлгийн соёлын холбогдолтой мартагдан бүрхэгдсэн үг хэллэг энэ орчуулгатай цуг эргэн сэргэж байгаад орчуулгын үнэ цэнэ оршино. Мөн нөгөө талаар зохиолчийн романы хэл хэллэг, найруулга илэрхийллийн онцлогийг хадгалахын хамт, монгол уншигчийн шимтэн унших таашаалд нийцүүлэн амт шимт, давс хужирыг тааруулан, уламжлалт сайхан найруулгыг сонгосон нь орчуулагчийн ур чадварын чанар чансааг бүрнээ сорьж чадсанаар барахгүй Д.Болдбаатарыг өнөөгийн манай утга зохиолын шилдэг орчуулагчийн зиндаанд дэвшүүлэн гаргаж байна. Миний бие энэхүү гайхамшигтай номын монгол орчуулгын хянан тохиолдуулагчаар ажиллаж, орчуулгыг улам нягт сайн болгоход өчүүхэн хувь нэмэр оруулсандаа олзуурхан баярлаж буйгаа дурдсу.
Цаг хугацаа нисэн ирж, нисэн одож байна. Цаг хугацаатай цуг ирээдүй рүү бид нэн хурднаа яаран одсоор байна. Урсгал дагаж цагийн жамаар урсахын хамт түүхэн цаг хугацааг сөрж, өнгөрсөн цаг хугацаа руугаа, бүр түүхийн эрт балар луугаа эргэн очиж байхыг түүхийн сургамж бидэнд сануулсаар байна. Чухам энэ утгаараа “Чонон сүлд”-тэй язгуур гарвал руугаа эргэн нэг зорчиж, түүхийн хувь тавилан, зам мөр алдаа оноогоо эргэн тунгаахын учир утгыг зохиолч Зян Рунь “Чонон сүлд” романаараа дахин сэрэмжлүүлсэнд анхны монгол уншигч нарын нэгний хувьд гүнээ талархнам. Дээр тэнгэр, доор газар хийгээд хүн чоно, замбуулин дээрх бүхий л юмс бие биеэс хамааран, оршихуйн оюунлаг эрэлхийлэлийг энэ номоос тольдсугай.

Номын цагаан буян арвижих болтугай.

Зохиолч, яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо